Από τη στιγμή που ανακοινώθηκε πως τα σχολεία κλείνουν προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση του SARS-CoV-2, η εκπαιδευτική κοινότητα κλήθηκε να λύσει ένα σοβαρό πρόβλημα: πώς θα συνεχιστεί η σχολική πορεία των παιδιών; Αυτό το ερώτημα δεν τέθηκε φυσικά μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις περισσότερες χώρες που πληττόμενες από τον κορονοϊό έλαβαν περιοριστικά μέτρα, κλείνοντας μεταξύ άλλων τα εκπαιδευτήρια όλων των βαθμίδων.
Εξαρχής, το ζητούμενο δεν ήταν απλώς να συνεχιστούν τα μαθήματα. Φυσικά η πρόοδος στα μαθήματα είναι ένας σημαντικός στόχος, αλλά στην προκειμένη περίπτωση το διακύβευμα δεν περιορίζεται στην κάλυψη της ύλης. Χρέος των εκπαιδευτικών είναι να σταθούν δίπλα στα παιδιά τους, ώστε αυτά να περάσουν αυτή την κρίση όσο πιο ανώδυνα γίνεται. Τι σημαίνει αυτό; Πως παρά τον αναγκαστικό εγκλεισμό τους, θα κρατούν επαφή με τη σχολική κοινότητα, θα έχουν πρόγραμμα, θα ασχολούνται με ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και έτσι, θα νιώθουν δημιουργικά.
Η πρόκληση, λοιπόν, συνοψίστηκε στο εξής απλό ερώτημα: με ποιον τρόπο θα συνεχίσουν οι δάσκαλοι και οι καθηγητές να βρίσκονται δίπλα στα παιδιά τους ώστε αυτά να μην νιώσουν πως αποκόπτονται από την πραγματικότητα της ζωής τους; Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, είναι και η αποστολή των εκπαιδευτικών σε αυτήν την κρίση. Μπορεί το ιατρικό προσωπικό να αγωνίζεται στην πρώτη γραμμή περίθαλψης των ασθενών και η επιστημονική κοινότητα να ψάχνει άοκνα λύση για να κερδίσουμε τον νέο ιό, όμως την ίδια στιγμή είναι εξίσου σημαντικό να προστατεύσουμε την ψυχική υγεία των υπολοίπων, ιδιαίτερα των παιδιών.
Προσπαθώντας να λύσουμε το παραπάνω πρόβλημα, πρέπει να συνυπολογίσουμε την άποψη αρκετών έγκυρων επιστημόνων, πως ο κορονοϊός ήρθε για να μείνει καιρό μαζί μας. Φυσικά, θα φτάσει η στιγμή που οι ζωές μας θα επιστρέψουν στην κανονικότητα. Τότε οι αυλές των σχολείων θα γεμίσουν επιτέλους ξανά με τις φωνές των παιδιών και τα παιχνίδια τους, όπως και οι σχολικές αίθουσες με τις απορίες, τις απόψεις, αλλά και τα αστεία τους. Μέχρι τότε;
Τηλεκπαίδευση
Η απάντηση για τα παιδιά του Λυκείου, του Γυμνασίου και του Δημοτικού βρέθηκε ήδη και εφαρμόστηκε με παραλλαγές σε πολλά Ιδιωτικά και Δημόσια σχολεία. Μάλιστα, επίτηδες αναφέρουμε τις βαθμίδες με αντίστροφη σειρά, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις πρώτα ξεκίνησαν τα μεγαλύτερα παιδιά την τηλεκπαίδευση και έπειτα οι επιτυχημένες τεχνικές μεταφέρθηκαν στα μικρότερα.
Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλά παραδείγματα σχολείων που προσαρμόστηκαν άμεσα στην εξ αποστάσεως διδασκαλία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτό έγινε αυτονόητα σε όλες τις μονάδες ή πως ακόμα δεν υπάρχουν σημαντικά βήματα να γίνουν. Στην πράξη πάντως, πολλοί εκπαιδευτικοί αξιοποίησαν ψηφιακά εργαλεία όπως το Teams της Microsoft ή το Ζoom για να συνδέονται ζωντανά με τα παιδιά τους, τα εκπαιδευτικά εργαλεία της Apple ή τη σουίτα της Google για να οργανώνουν τις εργασίες και τα καθήκοντα των παιδιών. Έτσι, από την πρώτη μέρα βρέθηκαν δίπλα στα παιδιά τους, έστω ψηφιακά. Σήμερα, πολλά σχολεία, ανάλογα με τις ανάγκες των παιδιών τους, τις δυνατότητες και τις προϋπάρχουσες υποδομές, χρησιμοποιούν έναν διαφορετικό συνδυασμό εκπαιδευτικών εργαλείων.
Κοινός τόπος όλων των πρακτικών είναι πως η λύση βασίζεται σε δύο είδη τηλεκπαίδευσης: τη σύγχρονη (ζωντανά μαθήματα) και την ασύγχρονη (ηλεκτρονικές εφαρμογές, καθήκοντα, βίντεο, ψηφιακές περιηγήσεις κλπ.). Προφανώς ανάλογα με τη βαθμίδα και την τάξη, το κατάλληλο μείγμα διαφοροποιείται. Επιπλέον, παραλλαγές των τεχνικών επιλέγονται ανάλογα και με το εκπαιδευτικό αντικείμενο.
Με σύγχρονες και ασύγχρονες μεθόδους, παρότι «μένουν σπίτι», τα παιδιά μπορούν να κάνουν όχι μόνο Μαθηματικά, Γλώσσα, Φυσικές Επιστήμες, Ιστορία, αλλά και Καλλιτεχνικά, Μουσική, Θεατρική Αγωγή, ακόμα και σε κάποιο βαθμό Φυσική Αγωγή. Μπορούν να παρακολουθούν την παράδοση, να κάνουν ερωτήσεις, να συζητούν τις απαντήσεις. Ακριβώς όπως κάνουμε καθημερινά στην τάξη. Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες εφαρμογές και αφιερώνοντας χρόνο για να προσαρμόσουμε τα σχέδια μαθήματος και να αναπτύξουμε εκπαιδευτικό υλικό, καταλήγουμε τα παιδιά να έχουν καθήκοντα εμπέδωσης, εργασίες και παρουσιάσεις. Με τις κατάλληλες εφαρμογές, είναι εφικτή ακόμα και η αξιολόγηση της προόδου τους.
Με όλους τους παραπάνω τρόπους, η εκπαιδευτική κοινότητα συγκεντρώνει καλές πρακτικές και αποκτά εμπειρία. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ακόμα και όταν ανοίξουν τα σχολεία, προφανώς με περιορισμούς το πιθανότερο είναι πως και πάλι θα απαιτηθεί ένας συνδυασμός φυσικού μαθήματος και τηλεκπαίδευσης. Αυτό θα συμβεί πιθανώς τις επόμενες εβδομάδες, αλλά κυρίως την επόμενη σχολική χρονιά, αν όπως προβλέπουν οι ειδικοί υπάρξουν περίοδοι κατά τις οποίες τα σχολεία θα κλείνουν, ανάλογα με την διασπορά του ιού. Μέχρι να αντιμετωπιστεί οριστικά ο ιός, η εκπαιδευτική κοινότητα θα πρέπει να έχει έτοιμα και να υλοποιεί, όποτε κρίνεται απαραίτητο, τα παραπάνω σενάρια τηλεκπαίδευσης.
Νηπιαγωγείο
Οι παραπάνω προβληματισμοί επεκτείνονται σε όλα τα χρόνια της σχολικής πορείας, που ξεκινά από την ηλικία των τεσσάρων ετών, όταν τα παιδιά φοιτούν στο Προνηπιαγωγείο. Έτσι, το ερώτημα «πώς συνεχίζουν τα παιδιά τη μαθητική τους πορεία;» τέθηκε όπως ήταν φυσικό και στο Νηπιαγωγείο. Τι γίνεται, λοιπόν, όταν κλείνουν τα σχολεία και για όσο καιρό τα μικρότερα παιδιά μένουν κι αυτά στο σπίτι; Κατά τη διάρκεια του αναγκαστικού εγκλεισμού τους θα αποκόπτονται εντελώς από την εκπαιδευτική διαδικασία; Δεν υπάρχουν λύσεις για να συνεχίσουν να νιώθουν δημιουργικά ως μέλη της σχολικής ομάδας;
Για να απαντήσουμε στη συγκεκριμένη ερώτηση, πρέπει πρώτα να περιγράψουμε εν συντομία τον ρόλο του Νηπιαγωγείου, όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια: όταν λέμε Νηπιαγωγείο, εννοούμε τα χρόνια μετά τον Παιδικό Σταθμό και πριν το Δημοτικό. Ουσιαστικά, μιλάμε για τον προθάλαμο της Α’ Δημοτικού. Φυσικά, τα δύο χρόνια του Νηπιαγωγείου περιλαμβάνουν παιχνίδι, μουσική, ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, όπως και παλιότερα. Μένουμε πια μόνο σε αυτά; Η απάντηση είναι πως όχι. Μέσα από project και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, τα παιδιά ξεκινούν να οργανώνουν τις Γλωσσικές τους δεξιότητες, ενώ θέτουν και τις βάσεις για να αναπτύξουν Μαθηματική Λογική. Σε αυτήν την ηλικία μπαίνουν οι πρώτες βάσεις σε όλα τα εκπαιδευτικά αντικείμενα, από το STEM (πρόκειται για την ενασχόληση με τον Φυσικό Κόσμο υπό τη μορφή παιχνιδιού και πειραμάτων), μέχρι την πρώτη ξένη γλώσσα (συνήθως τα Αγγλικά), κι από το Θέατρο μέχρι την Κινητική Αγωγή.
Επιπρόσθετα, τα παιδιά στα δύο χρόνια του Νηπιαγωγείου αρχίζουν να μπαίνουν σταδιακά σε ένα πρόγραμμα, έτσι ώστε να οργανώνουν την ημέρα τους και να μαθαίνουν πως υπάρχει χρόνος για όλα: για παιχνίδι, για χορό, για φαγητό, ακόμα και για μάθημα. Αυτό προετοιμάζει τα παιδιά για το πρόγραμμα του Δημοτικού, αλλά κυρίως, είναι μία δεξιότητα ζωής. Σε όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχνάμε τον σημαντικότερο ίσως στόχο: τη συναισθηματική τους ανάπτυξη, τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τις δασκάλες και τους συμμαθητές τους, τον τρόπο που λύνουν προβλήματα στις κοινωνικές τους σχέσεις και οριοθετούν τη συμπεριφορά τους. Όταν διακόπτεται η σχολική τους καθημερινότητα, προφανώς διακόπτεται και η ανάπτυξη των παραπάνω χρήσιμων δεξιοτήτων.
Το κυριότερο, όμως που χάνουν τα παιδιά, είναι η χαρά που νιώθουν όταν μαθαίνουν καινούργια πράγματα, όταν επιτυγχάνουν στόχους, όταν αλληλεπιδρούν με τους εκπαιδευτικούς, τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές τους.
Άρα, γίνεται φανερό πως οφείλουμε να απαντήσουμε στο ίδιο ερώτημα που τέθηκε για τα παιδιά των μεγαλύτερων βαθμίδων: πώς τα παιδιά του Νηπιαγωγείου θα συνεχίσουν να συμμετέχουν ενεργά στη σχολική διαδικασία, έστω από το σπίτι, για όσο καιρό χρειαστεί;
Τηλεκπαίδευση στο Νηπιαγωγείο
Η απάντηση είναι προφανής: στο Νηπιαγωγείο πρέπει να διαλέξουμε εργαλεία και τεχνικές που χρησιμοποιούνται στις μεγαλύτερες βαθμίδες, προσαρμοσμένες όμως στη μικρή ηλικία των παιδιών. Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε πως τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους, έχουν:
• Διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες
• Διαφορετικό βαθμό αυτονομίας στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων,
• Διαφορετική δυνατότητα συγκέντρωσης.
Με δεδομένους τους παραπάνω περιορισμούς, το επόμενο βήμα είναι να σχεδιάσουμε ένα πρόγραμμα που να καθιστά εφικτή την επίτευξη των στόχων της βαθμίδας.
Στο Νηπιαγωγείο, λοιπόν, ιδανικά θα εφαρμοστεί ένας συνδυασμός τεχνικών:
Σύγχρονη Εκπαίδευση: είναι απαραίτητη. Φυσικά και στα μικρά παιδιά έχει δυσκολίες. Πράγματι, χρειάζεται στις πρώτες συνδέσεις να κάθεται διαρκώς δίπλα τους ένας ενήλικας για να τα βοηθάει, αλλά και μετά, όταν τα παιδιά συνηθίσουν τη διαδικασία, είναι καλό να βρίσκεται κοντά του στον χώρο. Επίσης, πρέπει να θυμόμαστε πως η προσοχή τους δεν μπορεί να διαρκεί όσο η συγκέντρωση των μεγαλύτερων παιδιών.
Όμως, παρά τους περιορισμούς, η αλληλεπίδραση με τη δασκάλα και τους συμμαθητές είναι απαραίτητη και τα εργαλεία που αναφέρθηκαν παραπάνω, την κάνουν εφικτή. Μικρές διδακτικές ώρες, με μεγάλα διαλείμματα για να ξεκουραστούν τα παιδιά από την οθόνη. Εναλλαγή των αντικειμένων. Συνεχής προσπάθεια από τον εκπαιδευτικό να δίνει τον λόγο και να εμπλέκει ακόμα και τα πιο εσωστρεφή ή απλώς ντροπαλά παιδιά. Στο τέλος, όμως, έχουμε παιδιά που αλληλεπιδρούν με την ομάδα του τμήματός τους, που διατυπώνουν απορίες, που απαντούν σε απλές ερωτήσεις, που προοδεύουν.
Τελευταίο, αλλά εξίσου σημαντικό είναι να μην ξεχνάμε πως πέραν των εκπαιδευτικών, εξαιρετικά σημαντική είναι η συμβολή των ψυχολόγων, που μπορούν να βοηθήσουν με παιχνίδια και δραστηριότητες τα παιδιά να εκφράσουν σκέψεις και συναισθήματα. Μία ώρα σύνδεσης του τμήματος με την εκπαιδευτική ψυχολόγο, μπορεί να αποφορτίσει σε κάποιο βαθμό όσα παιδιά στεναχωριούνται που έχουν χάσει την καθημερινότητά τους ή απλά ανυπομονούν να επιστρέψουν στο πρόγραμμα που είχαν συνηθίσει.
Ασύγχρονη Εκπαίδευση: ο ρόλος της είναι εξίσου σημαντικός με αυτόν της σύγχρονης. Μπορεί να δώσει την αφορμή στα παιδιά να ασχοληθούν με πολύ ενδιαφέρουσες δραστηριότητες, ιδιαίτερα σε αντικείμενα που στο σχολείο περιλαμβάνουν δημιουργία. Ας δούμε δύο παραδείγματα: στα Καλλιτεχνικά, ο/η εκπαιδευτικός ετοιμάζει ένα βίντεο με μία κατασκευή που βασίζεται σε απλά υλικά. Το βίντεο είναι ολιγόλεπτο, αλλά το κάθε παιδί θα ασχοληθεί αρκετή ώρα για να την ολοκληρώσει και μάλιστα, χωρίς να βρίσκεται με το βλέμμα στην οθόνη. Στο Θεατρικό Παιχνίδι που τόσο σημαντικό ρόλο παίζει τώρα πια στα σχολεία, μία αφήγηση παραμυθιού μπορεί να εξάψει τη φαντασία των παιδιών, να τα κάνει να ακονίσουν τη φαντασία τους, αλλά και να δώσει την αφορμή για να μιλήσουν με τις δασκάλες τους.
Τα παραδείγματα εφαρμογών σύγχρονης και ασύγχρονης διδασκαλίας για παιδιά Προνηπίου και Νηπίου είναι πολλά και οι καλές πρακτικές επίσης. Με έναν κατάλληλο συνδυασμό που θα επιλέξει κάθε εκπαιδευτική μονάδα, ανάλογα με τις συνθήκες, τις ιδιαιτερότητες και τους περιορισμούς, τα μικρά παιδιά του Νηπιαγωγείου μπορούν να συνεχίσουν τη σχολική τους ζωή. Μέχρι φυσικά να επιστρέψουν στις αυλές των σχολείων που είναι πρόσκαιρα άδειες από τις φωνές τους.
Προβλήματα στην Εφαρμογή
Φυσικά, υπάρχουν πρακτικά προβλήματα που δεν αναλύονται παραπάνω: τι κάνουν οι γονείς που δεν έχουν πού να αφήσουν τα παιδιά όσο τα σχολεία είναι κλειστά ή ανοίγουν με περιορισμούς; Όσοι εργάζονται από το σπίτι, πώς μπορούν ταυτόχρονα να υποστηρίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία των παιδιών τους; Τι γίνεται στις περιπτώσεις που απουσιάζει η υλικοτεχνική υποδομή (για παράδειγμα σε ένα σπίτι δεν υπάρχει ταμπλέτα ή υπολογιστής) ή σύνδεση στο ίντερνετ; Τι γίνεται σε ένα απομακρυσμένο σχολείο με έλλειψη σε εξοπλισμό;
Κάποια από αυτά τα προβλήματα μπορούν να λυθούν, κάποια όχι. Γίνονται για παράδειγμα κινήσεις για την αναβάθμιση του ατομικού ή σχολικού εξοπλισμού. Την προσπάθεια του Κράτους συμπληρώνουν αποτελεσματικά και πολλοί ιδιώτες ή φορείς με τις δωρεές τους. Σε κάθε περίπτωση και παρά τις δυσκολίες, μέχρι τα σχολεία να επιστρέψουν στην κανονικότητά τους, η εφαρμογή μεθόδων τηλεκπαίδευσης είναι μονόδρομος για όλες τις σχολικές βαθμίδες, από το Προνήπιο μέχρι τη Γ’ Λυκείου.
Η αισιόδοξη ματιά, που έχουν ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με τα μικρά παιδιά και παίρνουν δύναμη από το χαμόγελο και τις ιδέες τους, είναι πως η Επιστημονική και η Ιατρική-Ερευνητική κοινότητα, έχουν σηκώσει τα μανίκια και αργά ή γρήγορα θα μας δώσουν τις ζωές μας πίσω. Μέχρι τότε, δεν μπορούμε να αφήσουμε τα παιδιά έξω από την εκπαιδευτική διαδικασία. Και ευτυχώς, τώρα πια, υπάρχουν οι τρόποι, τα εργαλεία και η εμπειρία.
Συμπερασματικά, η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι εφικτή για όλες τις ηλικίες, χρησιμοποιώντας αποδοτικά ηλεκτρονικά μέσα. Κάπως έτσι επιστρέφουμε στην αρχή: για όσο καιρό τα σχολεία μένουν κλειστά ή έστω ανοίγουν με περιορισμούς και κλείνουν ανάλογα με την εξέλιξη του ιού, δεν πρέπει κανένα παιδί να μένει εκτός της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Πρέπει να περνά ωφέλιμο χρόνο, μαζί με τους δασκάλους και τους συμμαθητές του. Να καταφέρνει πράγματα. Να επικοινωνεί. Να εκφράζεται. Και κάπως έτσι, θα βρεθεί ξανά στο σχολείο, έχοντας περάσει το διάστημα αυτό, δημιουργικά και χαρούμενα.